Professor W A Landman
|
|||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||
| Dialektiese metode: 'n besondere triade | ||
| Ontologies | Antropologies | |
| Pedagogies |
INLEIDEND
Die fenomenologiese, hermeneutiese, dialektiese en kontradiktoriese metodes vorm 'n besondere eenheid omdat al vier aanspraak kan maak op werklikheidsgetrouheid. Verder is die fenomenologiese metode hermeneuties van aard omdat essensie-openbaring reeds as interpretasie van (betekenisgewing aan) die werklikheid beskou kan word. So is die dialektiese metode ook hermeneuties van aard omdat daardeur die interpretasie van die werklikheid (as synde in beweging, dus lewend) verder gevoer word. Die kontradiktoriese metode is hermeneuties van aard aangesien die verskyning van betekenisse in helderheid toeneem wanneer dit naas die kontradiksies daarvan bekyk word. Die hermeneutiese metode het fenomenologiese karaktertrekke omdat dit wat geïnterpreteer word geopenbaarde essensies is.
Die dialektiese metode het fenomenologiese karaktertrekke omdat die dialektiese beweging die beweging van geopenbaarde essensies is. Die kontradiktoriese metode het fenomenologiese karaktertrekke omdat dit teenstellinge van geopenbaarde essensies is wat tot verskyning geroep word. Die fenomenologiese metode het dialektiese eienskappe aangesien geopenbaarde essensies wyses van lewe is, lewe beweging impliseer en beweging as triadiese ritme verloop. Die hermeneutiese metode het dialektiese eienskappe aangesien betekenisgewing (interpretasie) 'n besondere wyse is om lewe wat gewek is (dit is toe essensies as wyse van lewe raakgesien is) te verskerp en te versterk en dus beweeglikheid laat toeneem.
Die hermeneutiese metode het ook dialektiese eienskappe omdat elke keer wanneer die waartoe dien-vraag beantwoord word, 'n beweging vanaf een essensie na 'n ander voltrek word (aan hierdie beweging word die naam sinsamehang gegee). Die kontradiktoriese metode het dialektiese eienskappe aangesien elke
moontlikheid wat gestel word, of self kontradiktories kan wees of homself as alternatief van 'n geopenbaarde essensie na vore dring.
Samevattend kan nou die volgende gestel word:
| Samevattend | ||
| Fenomenologiese metode | Hermeneutiese metode | |
| Dialektiese metode | ||
| Kontradiktoriese metode |
Opmerking: Beide 5 en 6 kan as verarmde weë beskou word.
DIE TRIADE: ONTOLOGIES-ANTROPOLOGIES-PEDAGOGIES
Inleidend
Dit het nou nodig geword om terug te keer na die opskrif van hierdie stuk. Die vraag wat beantwoord moet word is, wat het die triadies gestruktureerde metodes te make met die triade ontologies-antropologies-pedagogies?
Die antwoord is geleë in die volgende twee wetenskaplike oordele:
DIE EERSTE BEEN VAN DIE TRIADE: ONTOLOGIES
Ontologie is slegs as fenomenologie moontlik (Heidegger)
Slegs langs die fenomenologiese toegangsweg kan toereikend werklike essensies geopenbaar word.
Opmerkings:
Ontologies = ontos + logos. Ontos: hierdie essensies voldoen aan werklikheidseise in dié sin dat dit besondere werklikheidstatus het, naamlik die status van bestaansnoodwendigheid en dat die werklikheid self daardeur sigbaar word. Logos: hierdie essensies voldoen aan logiese eise omdat by die wegdink daarvan nie meer logies (in ooreenstemming met Logika) geredeneer sal kan word nie. Die toereikendste metodes om ontos en logos te beoefen is die fenomenologiese (fenomeno-logos) en aanverwante metodes (Landman, van Zyl & Roos, 1975:6).
'n Ontologiese benadering in die wetenskap dui op 'n essensie-soekende benadering. Dit wil sê, die wetenskaplike wat ontologies werk, stroop die fenomene (verskynsels) wat hy ondersoek van alle bykomstighede. Hy dring deur tot die wese van sulke verskynsels. Hy voer'n radikale (tot by die wortels: L. radix = wortel) ondersoek uit en beskrywe die sake soos hulle self is, lê hulle as sodanig uit en bring ook hulle sinsamehange aan die lig. Hiervoor het hy die fenomenologiese (en aanverwante metodes nodig (Van Rensburg & Landman, 1990:152).
Om ontos en logos te beoefen in die vorm van die fenomenologiese (en aanverwante) metodes, moet die wetenskaplike voldoen aan 'n besondere vereiste. Hierdie vereiste kan verwoord word as ONTOLOGIESE KATEGORIE.
In-die-wêreld-wees is 'n oorspronklike kenmerk van die mens en dui op die geheel van die verhoudinge wat deur hom in sy lewenswerklikheid ontwerp word. In-die-wêreld-wees of Dasein is die algemene moontlikheidsvoorwaarde vir menswees-in-die-lewenswerklikheid. Dasein-in-die-algemeen met sy singewende gerigtheid op die wêreld en openheid teenoor die wêreld (intensionaliteit-eksistensie) is derhalwe eerste werklikheidskategorie of grondkategorie of ontologiese kategorie. Dit beteken dat geen beskrywing waarin die mens as wêreldlose subjek gesien word, geldig kan wees nie. Wie na die menslikheid van die mens vra, moet met sy in-die-wêreld-wees begin, want hierdeur word alle verdere denke aangaande hom moontlik (Landman, 1969:22-23) en dit geld ook vir die begryping van die tweede triade ontologies-antropologies-pedagogies.
'n Essensie-soekende wetenskaplike benadering kan die toereikendste (voldoende) geskied wanneer die fenomenologiese (en aanverwante) metodes aangewend word.
Fenomenologie is slegs as ontologie sinvol (Landman)
Slegs daardie wetenskaplike (resp. navorser) is fenomenoloog wat beslis kan verklaar, uitlê en motiveer dat wetenskap primêr essensie-soekend is, dus denke wat ontologies wil begryp (begryping van essensies, sin en sinsamehange teen die universele leefwêreld as denkagtergrond (Landman, 1969).
Opmerkings:
DIE TWEEDE BEEN VAN DIE TRIADE: ANTROPOLOGIES
Inleidend
Die wetenskaplike (resp. navorser) se in-die-wêreld-wees, maak dit vir hom moontlik om metodologies-verantwoordbaar deur middel van essensie-bemoeienis by te dra tot realistiese en sinvolle probleemoplossing (as navorsingsdoel).
Die navorser se in-die-wêreldwees is 'n menslike in-die-wêreldwees en dit beteken dat die menslikheid van die mens, d.w.s. die menslikheid van menswees hom in die besonder sal interesseer. Anders gestel: die antropologiese kom in sy wetenskaplike blikveld. Die volgende vrae dring hulle self nou op die voorgrond:
Die begrip "antropologies"
In-die-wêreld-wees is 'n oorspronklike kenmerk van die mens. Daarom kan daar altyd met enige wetenskaplike denk-arbeid in verband met die mens en sy in-die-wêreld-wees begin word. Uitgaande van in-die-wêreld-wees, word 'n mens derhalwe metodies gedwing om van die mens as totaliteit uit te gaan want hy tree as totale mens met die wêreld in verhouding. Antropologies-georiënteerde refleksie is dan refleksie uitgaande vanuit die mens tot die mens. Die vertrekpunt is die spesifieke menslike van die mens en in die voortgang van die refleksie word die mens in sy menslikheid raakgesien. Dit gaan om die menslikheid van die mens. Die mens word deurskou in sy eksistensiële gemoeidheid, soos byvoorbeeld sy gemoeidheid met waardes en die deur hulle geïmpliseerde norme.
Die navorser wat fenomenologies (en met aanverwante metodes) te werk gaan, bedink antropologies, wie nie-fenomenologies te werk gaan, bedink nie-antropologies of hoogstens vanuit 'n antropologiese konsepsie as naïewe bevooroordeelde standpunt. So is byvoorbeeld die psigo-analitiese benadering wel antropologies in dié sin dat Freud altyd en veral van die menslike wese en van sy ervaringe met menslike wesens praat (Vermeersch, 1967:165). Hierdie benadering van menswees is egter beslis vanuit 'n besondere on-werklike, bevooroordeelde mensbeeld, naamlik dat die mens 'n drifgedrewe en drifgevangene wese is (Frankl, 1949:12-13). Dit is bygevolg dan ook onvolledig en onjuis om slegs te praat van "antropologies". Die "antropologies" moet gekwalifiseer word en die fenomenoloog doen dit deur die byvoeging "ontologies". Dan gaan dit om 'n ontologies-georiënteerde antropologie.
Die navorser wat fenomenologies te werk gaan, strewe na 'n radikale bevryding van vooroordele soos vervat in talle antropologiese konsepsies, en bedink ontologies-antropologies. Die konkrete werklikheid en die refleksie daaroor word gesien teen die universele lewenswerklikheid self as agtergrond, d.w.s. opinie-vry en met uitskakeling van alle bepaalde antropologiese konsepsies.
Die navorser wat fenomenologies te werk gaan, word sterk aangespreek deur die antropologiese en daarom wend hy in sy bedinking antropologies-geregverdigde beligtende denkmiddele (kategorieë) aan.
Antropologiese kategorieë is beligtende denkmiddele wat op fenomenologiese wyse ontwerp is uit die menslike synsorde en wat konkrete openbaringe (verwoordinge) is van die mens se in-die-wêreld-wees (Dasein). Hierdie kategorie verwys na die eksistensie as konkrete openbaringswyse van menswees, vorm 'n betekenisgeheel en maak reflekterende toegang tot die eksistensie moontlik (ook die pedagogiese eksistensie) (Van Rensburg & Landman, 1990:12).
Die werklike mens (Antropos) soos hy in die lewenswerklikheid in sy konkrete veelvoudigheid en kompleksiteit voorkom, dus in sy eksistensialiteit, is 'n intensionele persoon van wie die sin van daar-wees in die lewenswerklikheid, uitleggend beskryfbaar is deur implementering van antropologiese kategorieë. Dit is kategorieë wat eksklusief op die menslike van die mens van toepassing is. Indien kategorieë uit 'n nie-menslike synsorde in die menslike synsorde geïmplementeer sou word vind daar 'n ongegronde gelykskakeling van twee onvergelykbare terreine plaas asook 'n onwetenskaplike grensoorskryding.
Die rede waarom sommige wetenskaplikes natuurwetenskaplike kategorieë op die mens van toepassing maak, is omdat deur hulle aangeneem word dat daar slegs een werklikheid bestaan naamlik dié werklikheid wat deur die natuurwetenskappe onthul word. Hierdeur word die antropologiese ruimte wat 'n eksistensiële ruimte is, egter gereduseer tot geometriese ruimte (Binswanger, 1964:23-33) en dit lei tot verobjektivering van die mens. Sodanige objektivering vanweë die implementering van kategorieë wat vir die begryping van die menslike van die mens irrelevant is, lei tot 'n verbreking van die mens-wêreld-verhouding (Nota, 1965:32) en het as uitkoms 'n gebroke mens, afgewend en berowe van die werklikheid. Verder lei dit tot 'n berowing van die mens van sy eksistensialiteit.
Die begrip "ontologies-antropologies"
Die ontologies-georiënteerde antropologie is 'n menskunde wat gerig is op wesensleer aangaande die mens. Dit beteken dat menswees in die algemeen opinie-vry beskrywe word, want wie ookal die menslike werklikheid self deur die som van sy vooroordele bedek, het 'n opvatting wat lei tot vernietiging van wat die werklikheid werklik essensieel is. Die fenomenologiese deskripsie is 'n beskrywing en uitleg van menswees. Daarom kan ook gepraat word van 'n ontologies-fenomenologiese antropologie, waarin die fenomeen menswees aan die lig gebring word. Dit gaan hier om die antropologie, d.w.s. om die betekenis van die daarwees van die konkrete mens. Dus: ontologiese antropologie wat beteken dat die mens in sy eksistensiële totaliteit betrag word (Landman, 1969:20-21) ook daar waar hy in pedagogiese situasies verkeer.
DIE SINTESE VAN DIE TRIADE ONTOLOGIES-ANTROPOLOGIES-PEDAGOGIES (Landman & Roos, 1973:65-67)
Die outentieke pedagogieker weet dat, omdat hy die pedagogiese (kinderbegeleiding) wil begryp, hy die wesenskenmerke daarvan aan die lig moet bring. Hy moet die pedagogiese essensies wat verborge is in die opvoedingswerklikheid self, in die lig bring. Om dié essensies aan die lig te bring, moet hy die kategorie "die pedagogiese" as beligtende denkmiddel aanwend.
Die eerste vraag wat hy nou aan homself stel is: Aan watter voorwaardes moet ek voldoen ten einde dié kategorie te kan aanwend? Hy sien dan dat dié aanwending onmoontlik is as hy hom isoleer van die opvoedingswerklikheid self want dan kan hy dié werklikheid nie belig nie. Hy moet dus in die wêreld by die opvoedingswerklikheid wat daarby ingebed is, wees; anders bly die werklikheid vir hom verborge. In-die-wêreld-wees is dus eerste moontlikheidsvoorwaarde vir die aanwending van die katgorie "die pedagogiese". Deur sy in-die-wêreld-wees te stel as eerste moontlikheidsvoorwaarde vir sy wetenskapsbeoefening (aanwending van die kategorie "die pedagogiese") oorwin hy die kloof tussen mens (denker, wetenskaplike) en wêreld (werklikheid). Anders gestel: In-die-wêreld-wees is sy eerste beligtende denkmiddel: denkende beligting van die eerste moontlikheidsvoorwaarde waaraan hy moet voldoen ten einde sy kategorie "die pedagogiese" aan te wend. Daar kan ook gesê word dat in-die-wêreld-wees die ontologiese kategorie is, aangesien dit alle verdere ontologiese uitsprake aangaande menswees, dus ook menswees in pedagogiese situasies moontlik maak.
Die pedagogieker weet nou dat sy eie in-die-wêreld-wees moontlikheidsvoorwaarde is vir die aanwending van sy kategorie "die pedagogiese". Hy kan nou dié kategorie aanwend om 'in-die-wêreld-wees' te belig. Onmiddellik sien hy raak dat daar talle menslike wyses van in-die-wêreld-wees bestaan. Hy is genoodsaak om deur die aanwending van die kategorie "die pedagogiese" 'n seleksie te maak uit die verskillende wyse van menswees met die oog op verdere radikale ondersoek daarvan. Hy selekteer naamlik daardie wyses wat pedagogies betekenisvol is, dus besondere segswaarde het vir die saamwees van opvoeders en kinders. Die volgende is vier wyses van menswees uit 'n groot aantal moontlikes wat geselekteer kan word:
Weer eens word die kategorie "die pedagogiese" aangewend om die wyses van menswees te ondersoek ten einde vas te stel of daar nie wesenskenmerke daarvan is wat pedagogies betekenisvol kan wees nie. Uit 'n byna oneindige veelheid van moontlike wesenskenmerke kan die volgende raakgesien word:
Die pedagogieker sien nou raak dat hy nog eens sy katgorie "die pedagogiese" moet aanwend. Hierdie keer doen hy dit om die pedagogiese betekenis van dié wyses van menswees te laat blyk en nou is daar sprake van:
Nou kan die pedagogieker besluit om hierdie pedagogiese synswyses (opvoedende bedrywighede) te verhef tot beligtende denkmiddele vir hom, dus tot pedagogiese kategorieë en daarmee is die triade ontologies-antropologies-pedagogies voltooi.
VERWYSINGS
Binswanger, L. 1964. Vierde druk. Grundformen und Erkenntnis Menschlichen Daseins. München. Reinhardt.
Frankl, V.E. 1949. Der Unbewuste Gott. Wien. Amandus Verlag.
Heidegger, M. 1963. Tiende druk. Sein und Zeit. Tübingen. Max Niemeyer.
Landman, W.A. 1969. Enkele aksiologies-ontologiese momente in die voorvolwassenheidsbelewing. 'n Studie in die wysgerige Antropologie. Pretoria. Raad vir Geesteswetenskaplike Navorsing. Publikasiereeks nr.10.
Landman, W.A. & Roos, S.G. 1973. Fundamentele Pedagogiek en die Opvoedingswerklikheid. Durban. Butterworths.
Landman, W.A., van Zyl, M.E.J. & Roos, S.G. 1975. Fundamenteel-pedagogiese essensies: hulle verskyning, verwerkliking en inhoudgewing. Durban. Butterworths.
Marten, R. 1972. Existieren, Wahrsein und Verstehen. Berlin. W. de Gruyter.
Nota, J.H. 1965. Gabriel Marcel. Baarn. Het Wereldvenster.
Polkinghorne, D. 1983. Methodology for the Human Sciences. Systems of Inquiry. Albany. State University of New York Press.
Shipman, M. 1985. Educational Research: principles, policies and practises. London. Falmer.
Van Rensburg, C.J.J. & Landman, W.A. 1990. Sesde hersiene uitgawe. Fundamenteel-pedagogiese begripsverklaringe. Notes on fundamental-pedagogic concepts. Pretoria. N.G. Kerkboekhandel. Transvaal.
Verma, G.K. & Beard, R.M. 1987. What is educational research? Perspectives on techniques of research. Aldershot. Gower.
Vermeersch, E. 1967. Epistemologische Inleiding tot een Wetenschap van de Mens. Brugger. De Tempel. Tempelhof.