Dit lyk duidelik dat die verhouding tussen ouer en onderwyser vandag nie noodwendig eenvoudig en gemaklik is nie. Hoe gekompliseerd dit kan wees, sal ek nou probeer aandui met verwysing na hoe die begrip ouer verander het en steeds besig is om te verander.

Ouers

Ek dink dat as prof Landman ongeveer tien jaar gelede oor hierdie onderwerp moes praat, hy onder andere sou gevra het: Wat is die wesenlike van ouer-wees wat vir hierdie gesprek belangrik is en wat of wie is die of 'n ouer?

Laat my toe om die vraag van enkele jare gelede aan die hand van die inligting wat die verskynsel ouer vandag oor homself openbaar, te probeer beantwoord:

• Die beeld van die gesin waarin daar twee ouers en een of meer kinders is, is nie meer noodwendig van toepassing nie. Daar is selfs kringe in Suid-Afrika waar dit onvanpas kan wees om te sê dat mens lid is van 'n sogenaamde kerngesin waarvan die lede 'n HIV negatiewe status het. As ons (dit wil sê ouers en onderwysers) dus van "ouers" praat, moet ons versigtig wees dat ons nie (in die woorde van Morrow soos aangehaal deur O'Connell) ons gevange laat hou deur 'n foto of 'n beeld wat nie werklikheidsgetrou is nie. Dit is myns insiens een van die mees direkte uitdagings van ons tyd om onsself te bevry van die beeld van ouers en gesinne wat ons gevange hou en ons verhinder om toepaslik hulp te verleen aan die kind (leerder) ongeag die gesin waarin hy of sy hom of haar bevind. Dit wil nie sê dat daar iets verkeerd is met die idee van die kerngesin nie al wat gesê word is dat die kerngesin nie al gesinstipe is wat bestaan nie en dat daar met alle tipes of strukture rekening gehou moet word.

  In die paragrawe hieronder sal ek poog om aan te toon hoedat ander tipes en strukture in wetgewing waarmee daar rekening gehou moet word, gereflekteer word.

• Die Suid-Afrikaanse Skolewet van 1996 definieer 'n ouer as:
  (a) die ouer of voog van 'n leerder; (b) die persoon met wettige aanspraak op sorg vir 'n leerder; of (c) die persoon wat onderneem om die verpligtinge van 'n ouer of voog of persoon met 'n wettige aanspraak op sorg vir 'n leerder na te kom.

• In die aanhef van die Wet op Gesinsgeweld van 1998 word onder andere die volgende motivering vir die promulgering van die Wet gestel:
  • gesinsgeweld is 'n ernstige sosiale euwel is
  • daar is 'n hoë voorkoms van gesinsgeweld in die Suid-Afrikaanse samelewing is
  • die slagoffers van gesinsgeweld is onder die mees kwesbare lede van die samelewing
  • gesinsgeweld neem vele vorme aan
  • gesinsgeweld kan in 'n wye spektrum van gesinsverhoudings gepleeg word; en
  • die bestaande regshulp wat aan die slagoffers van gesinsgeweld beskikbaar is, is as ondoeltreffend bewys.

  Die Wet beskryf 'n gesinsverhouding soos volg:
  'n verhouding tussen 'n klaer en 'n respondent op enige van die volgende wyses:
  

  1. Hulle is of was met mekaar getroud, met inbegrip van 'n huwelik ingevolge enige wet, gebruik of godsdiens;
  2. hulle (ongeag of hulle van dieselfde of teenoorgestelde geslag is) woon saam of het saamgewoon in 'n verhouding wat die aard van 'n huwelik het, alhoewel hulle nie met mekaar getroud is of was nie of nie in staat is om met mekaar te trou nie;
  3. hulle is die ouers van 'n kind of is persone wat ouerlike verantwoordelikhede ten opsigte van daardie kind het of gehad het (ongeag of dit op dieselfde tydstip is of was);
  4. hulle is familielede wat aan mekaar verwant is uit hoofde van bloedverwantskap, aanverwantskap of aanneming;
  5. hulle is of was in 'n verlowings-, uitgaan- of gebruiklike verhouding, met inbegrip van 'n werklike of veronderstelde romantiese, intieme of seksuele verhouding van enige tydsduur; of
  6. hulle deel of het dieselfde woning gedeel;..

  Die Wet definieer gesinsgeweld as:

  1. fisiese mishandeling;
  2. seksuele mishandeling;
  3. emosionele, verbale en sielkundige mishandeling;
  4. ekonomiese mishandeling;
  5. intimidasie;
  6. teistering;
  7. agtervolging;
  8. beskadiging van eiendom;
  9. betreding van die klaer se woning sonder toestemming, waar die partye nie dieselfde woning deel nie; of
  10. enige ander oorheersende of mishandelende gedrag teenoor 'n klaer

  Ekonomiese mishandeling sluit in:

  1. die onredelike weerhouding van ekonomiese of finansiële bronne waarop 'n klaer regtens geregtig is of wat die klaer uit noodsaak benodig, met inbegrip van huishoudelike noodsaaklikhede vir die klaer, en verband terugbetalings of betaling van huur ten opsigte van die gedeelde woning; of
  2. die onredelike vervreemding van huishoudelike besittings of ander eiendom waarin die klaer 'n belang het;

  Emosionele, verbale en sielkundige mishandeling beteken:
  'n patroon van verkleinerende of vernederende optrede teenoor 'n klaer, met inbegrip van:

  1. herhaaldelike beledigings, bespotting of uitskellery;
  2. herhaaldelike dreigemente om emosionele leed te veroorsaak; of
  3. die herhaaldelike tentoonstelling van obsessionele besitlikheid of jaloesie, wat van so 'n aard is dat dit ernstig inbreuk maak op die klaer se privaatheid, vryheid, integriteit of sekuriteit;

  Fisiese mishandeling beteken:
  enige handeling of dreigement van fisiese geweld teenoor 'n klaer;

• Artikel 28(1)(b) van die Grondwet van 1996 gee aan elke kind die reg op:
  gesinsorg of ouerlike sorg, of op gepaste alternatiewe sorg wanneer die kind uit die gesinsomgewing weggeneem word;

  (Sommige skrywers soos Robinson meen dat die feit dat daar eers na gesinsorg en dan na ouerlike sorg verwys word, nie toevallg is nie en op 'n diepgaande skuif in die samelewing en in die denke van die howe oor die verhouding tussen ouer en kind dui. Ek kan my nie oor die denke van die howe uitspreek nie maar die implikasies van so 'n moontlike skuif is beslis 'n saak waaroor nagedink moet word.)

  Uit die bostaande verwysings na die bogenoemde drie wette moet afgelei word dat die beeld van die liefdevolle kerngesin met 'n vader en moeder as ouers van een of meer goed-versorgde kinders na die mening van die wetgewer op grond van die heersende situasie in Suid-Afrika aangevul moet word met die beeld van:

  • Mense wat in 'n gesinsverhouding (nie noodwendig as man en vrou nie) met mekaar betrokke is
  • Gesinsorg, ouerlike sorg of alternatiewe sorg omdat dit soms nodig is dat die kind uit die gesinsomgewing weggeneem moet word
  • Kinders wat op verskeie maniere mishandel word (fisies, ekonomies en emosioneel) en teenoor wie gesinsgeweld gepleeg word op 'n skaal wat wetlike tussenkoms of intervensie noodsaak
  • Kinders wat van voogde of mense met wettige aansprake op sorg vir hulle afhanklik is of selfs afhanklik is van mense wat vir die doeleindes van die Wet (die Skolewet) as ouers beskou word onder andere net omdat hulle onderneem om die kinders skool toe te stuur en skoolgelde te betaal

  om 'n volledige prentjie te kry van wie in Suid-Afrika vandag 'n ouer is.

  Hoe 'n groot verandering en uitdaging die bogenoemde afleidings vir skoolbesture (onderwysers) wat gesonde verhoudings met die ouers wil bou, blyk uit moontlikhede soos die volgende:

  • Die broer of suster van kinders in 'n informele nedersetting tree as ouer op
  • Die werkgewer van 'n vader tree as ouer op
  • 'n Welsynsorganisasie tree as ouer van 'n straatkind op

  Dat prof Landman bewus van die leemtes van die tradisionele beeld van die kerngesin is, blyk onder andere daaruit dat een van sy doktorale studente ondersoek ingestel het na die rol van grootouers in die opvoeding van leerders.

  Bostaande is genoeg bewys van verskuiwings in opvattings oor wat ouers is en bied baie uitdagings aan opvoeders wat die rol van aanvullende ouer moet vertolk en volgens wet verplig is om 'n bepaalde verhouding met die ouer van die leerder (ongeag hoe sodanige ouer ook al lyk), te handhaaf onder andere deur met die regte en pligte van sodanige ouer rekening te hou.

  ONDERWYSERS EN SKOLE

  Voordat ek enkele gevolgtrekkings met u deel, wil ek 'n laaste Landman-vraag met u deel, naamlik wat is die wesenlike eienskappe van onderwysers vandag? Is dit nog wat dit altyd was? Geld dieselfde aannames van vroeër nog?

  Ek gaan enkele antwoorde waag wel wetende dat daar uitsonderings op elke stelling kan en waarskynlik sal wees en terwyl ek u daaraan herinner dat ek probeer om in die algemeen oor die onderwyser in die Suid-Afrika te praat en nie oor 'n spesifieke groep of groepe met wie u goed bekend mag wees nie. Hoe dit ook al sy, die uitdagings en realiteite wat onder oë gehou moet word, sluit die volgende in:

  • Daar is ongeveer 380 000 opvoeders in die land.
  • 'n Baie klein minderheid van hulle is Afrikaanssprekend.
  • Tot 25% van hulle kan as ondergekwalifiseerd beskou word (met ander woorde as mense wat minder as twee jaar opleiding na matriek het).
  • Daar word tans baie minder onderwysers opgelei as wat ons nodig het om net voorsiening te maak vir die natuurlike slytasie deur uittrede, bedankings, ensovoorts. Oor die hele land in alle onderwysersopleidingsinrigtings is daar volgens sommige bronne tans net ongeveer 1700 eerstejaar onderwysstudente.
  • Baie opvoeders sien hulself nie meer as professionele persone nie maar as deel van die massa werkers wie se optrede deur arbeidsverhoudings en veral deur hulle regte gerig word. Vir hulle is daar gewoonlik weinig sprake van hulle pligte.
  • Artikel 195 van die Grondwet bepaal dat die samestelling van die werkerskorps die demografie van die land moet weerspieël.
  • Die onderwys is ook onderhewig aan die bepalings van die Wet op Billike Diensbetrekkinge.
  • Daar is aanduidings dat die owerheid die bevoegdhede van ouers rakende die aanstelling van opvoederpersoneel geleidelik verminder.
  • Die staat voorsien onderwysers vir Suid-Afrika en nie noodwendig vir elke gemeenskap nie. Gemeenskappe wat besondere eienskappe van onderwysers verlang, sal self pogings moet aanwend om te verseker dat hulle 'n genoegsame toevloei van sodanige onderwysers het.
  • Die instellings wat Afrikaanse onderwysers kan oplei, het dramaties verminder. Daar is druk (ook uit Afrikaanse geledere) om die getal inrigtings verder te verminder. U het tog seker die onlangse debat oor Afrikaans as taal aan hoër onderwysinstellings gevolg.
  • Die werkdruk op onderwysers neem steeds toe. Dit is haas onmoontlik om kwaliteit onderwys te bly voorsien tensy daar op nuwe maniere hulp aan onderwysers voorsien word - ook deur ouers, ook in die klaskamer.
  • Dit raak al moeiliker om onderwysers te werf.
  • Daar is voorsiening vir professionele beheer oor onderwysers maar die strukture sukkel om aan die gang kom. Optrede deur die owerheid teen wangedrag is nie die orde van die dag nie.
  • Die beeld van die ou meester (die professionele opvoeder wat net die beste belange van die kind op die hart het) is nie noodwendig van al 380 000 opvoeders waar nie. In 'n ontstellende verslag van die Human Rights Watch (Maart 2001) word onder andere gestel:

    I:

    • South African girls too often encounter violence in their schools. South African girls continue to be raped, sexually abused, sexually harassed, and assaulted at school by male classmates and teachers.
    • For many South African girls, violence and abuse are an inevitable part of the school environment. Although girls in South Africa have better access to school than many of their counterparts in other sub-Saharan African states, they are confronted with levels of sexual violence and sexual harassment in schools that impede their access to education on equal terms with male students.
    • Violence against women in South African society generally is widely recognized to have reached levels among the highest in the world.

  GEVOLGTREKKINGS

  • Die verhouding tussen ouer en onderwyser het en is besig om dramaties te verander. Meer dramatiese veranderings kan waarskynlik verwag word soos die nuwe bedeling en ideale van die owerheid al verder ontplooi en die gemeenskap al meer bewus word van die bestaan van 'n nuwe geslag onderwysers en ouers.
  • Diversiteit in die samestelling van die ouer- en die onderwyserskorpse van spesifieke skole sal al hoe meer realiteite word. Diversiteit sal nie vanself vir en in elke skool 'n bate word nie maar sal noukeurig bestuur moet word om seker te maak dat kinders se regte en belange nie nadelig deur die veranderings rakende die samestelling van ouer- en onderwyserskorpse geraak word nie en om te verseker dat behoorlike norme steeds in skole aan kinders voorgeleef word. Vennootskappe sal nie noodwendig almal meer die gesindheid van broederlike eensgesindheid vertoon nie. Diegene wat in sodanige vennootskappe betrokke is, sal hulle ook eenvoudig moet laat werk ter wille van die opvoeding van die kinders en die welsyn van die land. Dit lyk vir my na 'n gegewe onvermydelikheid.
    'n Sosiale kontrak (wetlike werkooreenkoms) tussen ouers en opvoeders kan 'n nuttige rol speel al hou dit gevare in.
  • Die ouergemeenskap sal meer as ooit 'n rol moet speel om te verseker dat skole aan hulle kinders die onderwys bied wat hulle regtig verlang.
  • Ouergemeenskappe sal moet help sorg dat genoeg onderwysers opgelei word vir dienslewering aan skole.
  • Die breër gemeenskap en sy organisasies het net soveel belang by die skoolstelsel as die ouergemeenskap en sal hulle aktief moet bystaan.
  • Die nuwe generasie ouers sowel as die nuwe generasie onderwysers sal bemagtig moet word met betrekking tot 'n opvoedkundig-aanvaarbare verhouding met mekaar en rakende die rol wat hulle in die opvoeding van die kind behoort te speel.
  • Die verhouding tussen ouer en onderwyser kan maklik tot nadeel van die leerders en die hele land heeltemal skeefloop.

  SLOT

  Dit is waarskynlik so dat 'n bespreking van die uitdagings, geleenthede en realiteite kan lei tot 'n gevoel dat die uitdagings oorweldigend is. Wanneer mens nie meer die geleenthede raaksien nie maar slegs probleme, is dit goed om weer na Willem Landman se verantwoording van sy werk te kyk en te onthou dat daar Een is wat net 'n woord gespreek het en daardeur alles in aansyn geroep het. Daardie selfde Een kan en wil ook vandag vir ons wys hoe om ouer-onderwyser-verhoudinge so te reël dat ons nie eendag sal hoef weg te kruip wanneer Hy vra: Wat het julle met my eer gedoen nie?

  
  

  Terug na Deel Een